کشف خیره کننده: ایرانیان 900 سال پیش فولاد کرومی را می‌ساختند که در قرن بیستم کشف شد
این مطالعه که توسط دانشگاه کالج لندن انجام شد نشان می‌دهد، فولاد کروم که امروزه با نام فولاد ابزار یا فولاد ضد زنگ می‌شناسیم برای اولین بار در ایران باستان ساخته شد.
این یافته‌ها بسیار حائز اهمیت هستند زیرا دانشمندان مواد، مورخان و باستان‌شناسان مدت‌ها فکر می‌کردند که فولاد کروم یک نوآوری قرن بیستم است.
این کشف که در مجله علوم باستان شناسی منتشر شده است، با کمک تعدادی از نسخه های خطی فارسی قرون وسطی انجام شد که محققان را به محوطه باستانی در چاهک در جنوب ایران هدایت کرد. منطقه چاهک در جنوب غربی ایران و در شرق استان فارس و نزدیک به رشته کوه زاگرس قرار دارد.
تحقیق ما اولین شواهد از افزودن عمدی یک ماده معدنی کروم در تولید فولاد را ارائه می دهد. دکتر راحیل علیپور از موسسه باستان شناسی UCL گفت: ما معتقدیم که این یک پدیده ایرانی بود. او نویسنده اصلی این مطالعه نیز هست.
این تحقیق نه تنها اولین شواهد شناخته شده برای تولید فولاد کرومیومی را ارائه می دهد که قدمت آن به قرن یازدهم می رسد، بلکه یک ردیاب شیمیایی نیز ارائه می دهد که می تواند به شناسایی مصنوعات فولادی بوته ای در موزه ها یا مجموعه های باستان شناسی کمک کند.
محققانی که در این مطالعه مشارکت داشتند معتقدند که این سنت متمایز ساخت فولاد بوته ای ایرانی – جدا از روش های شناخته شده آسیای مرکزی در ازبکستان و ترکمنستان – برای تولید فولاد کم کروم (تولید شده در حدود 1 درصد وزنی کروم) را نشان می دهد.
این تیم می‌گوید که نسخه‌های خطی آن زمان فولاد چاهک را به‌خاطر نقش‌های پیچیده‌اش ستایش می‌کردند، اما اشاره می‌کردند که شمشیرهای ساخته شده از این ماده کاملاً شکننده بودند. بر اساس این مطالعه، این با محتوای بالای فسفر آن مطابقت دارد.
چاهک در تعدادی از نسخه‌های خطی تاریخی قرن دوازدهم تا نوزدهم میلادی به‌عنوان یک مرکز تولید فولاد معروف و تنها محوطه باستان‌شناسی شناخته‌شده در داخل مرزهای ایران است که شواهدی از ساخت فولاد بوته ای دارد. در حالی که چاهک به‌عنوان سایتی با اهمیت باستان‌شناسی ثبت شده است، مکان دقیق تولید فولاد بوته‌ای در ایران همچنان یک راز باقی مانده و امروزه با توجه به نام‌گذاری روستاهای متعددی در ایران به نام چاهک، مکان یابی آن دشوار است.
نسخه خطی «الجماهر فی مریفه الجواهر» (مجموعه ای برای شناخت گوهرها، قرن دهم تا یازدهم میلادی) نوشته ابوریحان بیرونی، شاعر ایرانی، با توجه به اینکه تنها دستور تهیه فولاد بوته ای شناخته شده است. این دستور العمل یک ماده مرموز را ثبت کرد که آنها آن را به عنوان کانی کرومیت برای تولید فولاد بوته کرومی شناسایی کردند.
مهمتر از همه، تجزیه و تحلیل با استفاده از میکروسکوپ الکترونی روبشی آنها را قادر می سازد تا بقایای کرومیت معدنی را شناسایی کنند، که در دستنوشته بیرونی به عنوان یک افزودنی ضروری برای فرآیند توصیف شده است.
آنها همچنین 1 تا 2 درصد وزن کروم را در ذرات فولاد حفظ شده در سرباره های بوته کشف کردند که نشان می دهد سنگ معدن کرومیت آلیاژ فولاد کروم را تشکیل می دهد – فرآیندی که تا اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم دیگر شاهد استفاده از آن نبودیم.
پروفسور Thilo Rehren (باستان شناسی UCL و موسسه قبرس)، یکی از نویسندگان این مطالعه گفت: «در یک نسخه خطی فارسی قرن سیزدهم که توسط دکتر علیپور ترجمه شده است، فولاد چاهک به دلیل نقوش ظریف و نفیس، اما شمشیرهایش مورد توجه قرار گرفته است. همچنین شکننده بودند، بنابراین ارزش بازار خود را از دست دادند. امروزه این مکان یک روستای کوچک است که قبل از شناسایی به عنوان یک مکان باستان شناسی، فقط به دلیل کشاورزی شناخته شده بود.
پروفسور مارکوس مارتینون تورس (دانشگاه کمبریج)، آخرین نویسنده این مطالعه، گفت: «فرایند شناسایی می‌تواند بسیار طولانی و پیچیده باشد و این به چند دلیل است. اولاً، زبان و اصطلاحات مورد استفاده برای ثبت فرآیندها یا مواد تکنولوژیکی ممکن است دیگر مورد استفاده قرار نگیرد، یا ممکن است معنی و انتساب آنها با آنچه در علم مدرن استفاده می شود متفاوت باشد.
«علاوه بر این، نوشتن به نخبگان اجتماعی محدود می‌شد، نه فردی که واقعاً این حرفه را انجام می‌داد، که ممکن است منجر به اشتباه یا حذف در متن شود.»
دکتر علیپور در مورد گام های بعدی خود گفت: “ما امیدواریم با کارشناسان موزه همکاری کنیم تا یافته های خود را به اشتراک بگذاریم و از تلاش ها تا به امروز و منشأ بیشتر اشیاء فولادی بوته ای اولیه با امضای منحصر به فرد فولاد کروم حمایت کنیم.”
